Na 25 jaar in het zorgdomein, onder andere als systeemtherapeut, merkte Suzanne de Ruig steeds hetzelfde patroon: professionals lopen vast in een systeem dat eerder frustreert dan helpt. In haar promotieonderzoek ‘Ver-Anderen & Ver-Dragen’ onderzoekt Suzanne samen met co-promotor Marion van Hattum hoe de jeugdzorg duurzamer, menselijker en effectiever kan. Het doel? Luisteren naar wat speelt en de samenwerking tussen hulpverleners, ouders, jongeren en informele steunfiguren zoals JIM’s (Jouw Ingebrachte Mentor) versterken.
De noodzaak tot veranderen
In de jeugdzorg schuurt het vaak tussen wat nodig is en wat mogelijk is. Systemen en regels bieden structuur, maar sluiten lang niet altijd aan bij de behoeften van gezinnen. “Ik dacht: ik kan blijven werken binnen het systeem, of kiezen voor een andere rol. Mijn missie is de jeugdzorg een betere plek maken voor hulpverleners, zodat duurzame zorg mogelijk wordt” vertelt Suzanne. “In de jeugdzorg wordt verwacht dat je alles oplost, maar er is zelden ruimte om te doen wat nodig is.” Diezelfde frustratie was voor haar aanleiding tot haar onderzoek.
Circulaire jeugdzorg: minder regels, meer relatie
Marion herkent de drive van Suzanne. “We willen de mens achter het probleem zien. Niet het systeem centraal stellen, maar aandacht voor de waarden en lasten van de betrokkenen”, vertelt Marion. Samen doen zij onderzoek naar circulaire jeugdzorg. Suzanne legt uit: “Circulaire jeugdzorg draait om het doorbreken van vaste patronen. Niet steeds methodiek A of X aanbieden, maar kijken naar: waar heeft ieder gezinslid last van, wat verwachten we van elkaar en wat spreken we samen af? Daarnaast zoeken we samenwerking met de directe omgeving van het kind. Denk aan familie, vrienden en andere steunfiguren. Zij krijgen ook een stem in het meedenken en meebeslissen. Dat verandert je werk als professional wel. Als mensen durven te delen waar ze last van hebben, geeft dat inzicht in hun motivatie om te veranderen. Zo ontstaat ruimte voor langdurige verandering.”
== Waarden zijn de dingen die mensen belangrijk vinden in hun werk of leven — zoals autonomie, verbinding, vertrouwen of betekenisvol zijn. Lasten ontstaan wanneer die waarden onder druk komen te staan, bijvoorbeeld door regels, structuren of verwachtingen die belemmeren om naar die waarden te handelen.==
Reflectie als motor voor beweging
Sinds 2022 werken drie Gelderse jeugdhulpteams actief mee aan het onderzoek. De meewerkende zorgprofessionals aan het actieonderzoek zijn direct vanuit de praktijk betrokken. Alle drie de teams zetten zich in om het kind een stem te geven, maar stuiten daarbij op verschillende obstakels. Zij brengen in kaart wat die huidige obstakels - de ‘lasten’ waar hulpverleners tegenaanlopen - en wensen zijn. De vraag is: wat kunnen zij daar zelf aan veranderen? Suzanne begeleidt hen met maandelijkse reflectiesessies. Vier keer per jaar komen de drie teams bijeen om ervaringen uit te wisselen en elkaar te inspireren. “Door stil te staan bij je eigen handelen en samen te onderzoeken wat er beter kan, komt beweging op gang,” vertelt Suzanne. Volgens Marion is gezamenlijke reflectie een krachtige manier om uit vastgelopen systemen te breken: “Je creëert bewustzijn en geeft professionals de autonomie om iets anders te proberen.”
Van last naar inzicht: lessen tot nu toe
Een belangrijke ontdekking uit het onderzoek is dat niet alleen gezinnen, maar ook hulpverleners en JIM’s last ervaren van het systeem. Bij professionals groeit het besef dat ze zelf handelingsruimte hebben. Steeds vaker durven ze zélf initiatief te nemen. “Waarom wachten op goedkeuring? Wij zijn toch de vakmensen?” vertelt een teamlid uit één van de drie Gelderse jeugdhulpteams volgens Marion. Een ander teamlid merkt op dat het onderzoek haar scherper laat nadenken over haar vak. In plaats van te berusten in ‘zo is het nu eenmaal’, neemt het team zelf initiatief om anders met de gemeente te praten over bekostiging en monitoring, wat wederzijds begrip oplevert. Suzanne ziet hoe dit proces professionals emancipeert: “Ze realiseren zich ineens: we hoeven niet alleen te doen wat van ons gevraagd wordt. We mogen nadenken over wat wij belangrijk vinden.” De sleutel ligt daarbij in het serieus nemen van de ervaren last. “Achter elke last zit een waarde of een wens,” zegt Marion. “Als je die boven tafel krijgt, heb je ineens een hele andere ingang tot verandering. Eentje die veel dieper raakt.”
Op weg naar duurzame verandering
In de komende fase van het onderzoek werken Suzanne, Marion en de betrokken teams aan het bundelen en verspreiden van de inzichten via workshops en publicaties. “Het gaat ons niet alleen om kennisoverdracht,” benadrukt Marion, “maar om het voeren van het juiste gesprek: wat belemmert je, wat drijft je en wat heb je nodig?” Suzanne sluit af met een oproep: “Blijf reflecteren, praat met elkaar over waar je tegenaan loopt en wees niet bang om je management daarin mee te nemen. Veranderen is lastig, maar juist daar begint duurzame jeugdzorg.”
Marion van Hattum en Suzanne de Ruig